Εκθεσιακός χώρος MERCATO
στη Χώρα – Κύθηρα από 10 – 14 Αυγούστου 2019
Ώρες λειτουργίας:
10:00-13:00 & 18:00-22:00
Η Λαογραφική Συλλογή Κυθήρων δημιουργήθηκε με την πρωτοβουλία του, συνταξιούχου πλέον, διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου Δημητρίου Ν. Λουράντου (Δάσκαλος) το 2010. Πυρήνας της Συλλογής υπήρξε υλικό από την οικογένειά του και αντικείμενα που συνέλεγαν τα παιδιά του Δημοτικού Σχολείου Χώρας Κυθήρων. Η Συλλογή στεγάζεται στο κτίριο των γραφείων της παλαιάς κοινότητας (δίπλα στο Αστυνομικό Τμήμα). Έχει εμπλουτιστεί από πολλές δωρεές και περιλαμβάνει και έντυπο αρχειακό υλικό και φωτογραφίες.
Το Μαλλί Το μαλλί προβάτων είναι η βασικότερη πρώτη ύλη για την υφαντική των μεσογειακών Χωρών. Τα πρόβατα κουρεύονται τον Απρίλιο-Μάιο. Το προϊόν πλένεται επανειλημμένα και με επιμέλεια και αφού στεγνώσει, ”κτενίζεται” με δύο μεγάλα μεταλλικά κτένια που διαχωρίζουν τις μπερδεμένες τρίχες. Μέρη αυτού του αφράτου και καθαρού μαλλιού δένονται στη ρόκα και η υφάντρια δημιουργεί το νήμα που τυλίγει στο αδράχτι. Από τα αδράχτια το νήμα μεταφέρεται στο τυλιγάδι και από εκεί στην ανέμη και τέλος στα μασούρια, μικρά καλάμια, που φορτωμένα με νήμα, μπαίνουν στη σαΐτα του αργαλειού.
Το Λινάρι Σπέρνεται και φύεται σε τόπους με πολύ νερό. Σχηματίζει λεπτά στάχυα 30-40 εκατοστών μήκους που, αφού θεριστούν, βυθίζονται σε δεξαμενή νερού και στη συνέχεια κοπανίζονται ή συνθλίβονται σε ξύλινες ειδικές δαγκάνες του μαγκανιού. Ο φλοιός του στελέχους σπάει και οι φυτικές ίνες ελευθερώνονται αρκετά ανάμιχτες. Οι ίνες διαχωρίζονται με ειδικό κτένι και ακολουθείται η ίδια διαδικασία του μαλλιού.
Το Βαμβάκι Ο καρπός παράγει λευκές φυτικές ίνες που συνδέονται με τους σπόρους του φυτού. Η βαμβακιά είναι υδρόφιλο φυτό των θερμών κλιμάτων. Έχει εισαχθεί από την Αίγυπτο, πιθανόν από τα προϊστορικά χρόνια, αλλά αποδίδει μόνο σε περιορισμένες περιοχές του νησιού. Οι χώροι καλλιέργειάς του είναι γνωστοί ως μπαμπακία. Μετά τη συγκομιδή το βαμβάκι διαχωρίζεται από τους σπόρους μέσω ενός εκκοκκιστηρίου, το μαγκάνι. Δε χρειάζονται χτένισμα οι λεπτές ίνες και ακολουθείται η κλασική διαδικασία για την απόκτηση νήματος.
Για όλα τα νήματα, εκτός του μεταξιού, ακολουθείται η ίδια διαδικασία επεξεργασίας.
Επιμέλεια έκθεσης & σχεδίαση-επιμέλεια εντύπων: Νικόλαος Λουράντος
Τηλέφωνο: (+30)6977953146
Email: nlourandos@gmail.com
Φορεσιά
Το βαμβάκι, το λινάρι και το μαλλί ήταν οι ύλες τις οποίες κατεργάζονταν και παρήγαγαν τα απαραίτητα για τις ανάγκες τους υφάσματα. Για την κατεργασία του βαμβακιού (κάθε οικογένεια παρήγαγε 40-60 οκάδες βαμβάκι) είχαν το μάγκανο (εκκοκκιστήριο), το δοξάρι με την τεντωμένη κόρδα, που την κτυπούσαν με κρουστούρι (ξύλο κοντό με κεφάλι) και όταν γινόταν βουτούλι (αραιό), το περνούσαν αρχικά από τα χειρόκτενα κι ύστερα το έγνεθαν στη ρόκα με το αδράχτι. Επίσης, υπήρχε και μία ρόκα –ειδική για το λινάρι– που ήταν στο πάνω μέρος φουσκωτή με καλάμια και την στήριζαν στην μέση του σώματος, γνέθοντας το λινάρι με τα χείλη και τυλίγοντας το νήμα στο αδράχτι. Άλλα εργαλεία ήταν ο κλώστης, ο άδρακτος, το τυλιγάδι, η ανέμη, η σβίγα, τα μασούρια, η καλαντάρα με τα καλαμουκάνια και ο αργαλειός. Ένα κορίτσι θεωρείτο έτοιμη νοικοκυρά, αν γνώριζε να γνέθει, να πλέκει τρουβαδοδέματα και να υφαίνει πανί. Οι περισσότερες γυναίκες ήταν καλές υφάντρες και έφτιαχναν ωραία υφάσματα όπως βαμβακερά σεντόνια, μαξιλαροθήκες και κουβέρτες, και λινά υφάσματα. Η διαδικασία αυτή ήταν επίπονη (του λιναριού τα βάσανα). Όσα υφάσματα ήθελαν να χρωματίσουν τα έβαφαν με χρωστικές ουσίες από φυτά του νησιού, π.χ. βρασμένη φλούδα ροδιών ή το κέλυφος βαλανιδιών για το μαύρο χρώμα, βρασμένα άνθη του φυτού άθριγκας για το κίτρινο , κατεργασμένη ρίζα του ριζαριού για το πορφυρό/μπλάβο κ.ά. Τέλος, από το μαλλί των αιγοπροβάτων έκανα διαφόρων ειδών μάλλινα ρούχα, σακιά και τριχιές.
Η ΒΑΦΗ ΤΟΥ ΝΗΜΑΤΟΣ
Η μεγάλη πλειοψηφία των προβάτων είναι λευκά και επομένως το μαλλί τους δεν βάφεται για τα λευκά υφάσματα και ενδύματα. Όταν διαδόθηκαν όμως τα πολύχρωμα υφάσματα και τα πολύχρωμα σχέδια χρειάστηκε να βαφούν τα μαλλιά ώστε με την ύφανση να μπορούν να αποδίδεται η πολυχρωμία. Μέσα στις εκατονταετίες χρησιμοποιήθηκε μεγάλος αριθμός χρωστικών ουσιών φυτικής, ζωικής και γεωλογικής προέλευσης. Το χρώμα τοποθετείται σε ένα ψηλό κυλινδρικό δοχείο (κιούπι), στο οποίο προστίθεται ζεστό νερό. Αφού το νερό χρωματιστεί ικανοποιητικά, τα καβούρια μαλλιού ρίχνονται στο δοχείο όπου παραμένουν λίγο χρόνο. Στη συνέχεια στεγνώνουν και τα χρωματισμένα νήματα είναι έτοιμα για την ύφανση.
Όπως είναι γνωστό το παραδοσιακό ένδυμα είναι το σημείο ταυτότητας της κάθε εθνότητας. Βέβαια το ένδυμα εξελίσσεται μέσα στο χρόνο. Τα ρούχα του 1700 δεν είναι ίδια με εκείνα του 1950.
Το ανδρικό ένδυμα
Οι άνδρες φορούσαν την νησιώτικη ενδυμασία: πουκάμισο , βράκα μπαμπακερή ή μάλλινη, ζωνάρι, σταυροζίπονο. Το χειμώνα χρησιμοποιούσαν επανοφώρι: γαμπά ή καπότο ή κουκουλλόρασο και στο κεφάλι την πλέκτινη σκούφια. Το κόκκινο φέσι με τη φούντα «τουνέζικο» εισήχθη μετέπειτα καθώς και το γιλέκο. Μερικές φορές φορούσαν γούνινο καλπάκι, Σμυρναίικης επίδρασης. Είχαν μια καθημερινή και μια σχολιανή φορεσιά, που κρατούσαν χρόνια. Τα παπούτσια τους ήταν παντόφλες βακετένιες, με πετσί από κάτω, συνήθως από κάπρου για το καλοκαίρι κατεργασμένο με βελανίδι. Αργότερα εισήχθησαν τα στιβάνια, ιδίως στο νότιο τμήμα του νησιού.
Η γυναικεία ενδυμασία
Η καθημερινή αποτελείται από μια μακριά σκούρα φούστα με πολλές δίπλες, με αδρή πλέξη ώστε να είναι ανθεκτική, ένα λευκό ή σκούρο πουκάμισο χωρίς κολάρο, ένα σακάκι και λευκό μαντήλι στα μαλλιά, κρεμαστό στην πλάτη. Πανωφόρι είχαν μάλλινη ρασέτα. Οι νεαρές κοπέλες φορούσαν μονοκόμματο φουστάνι, που κούμπωνε μπροστά. Τα υποδήματα είναι παντόφλες χωρίς κάλτσες.
Η γιορτινή ενδυμασία διαφέρει από την καθημερινή και είναι το γνωστό σπαλέτο (spaleto ): πουκάμισο, μεσοφούστανο, φουστάνι μακρύ μονοκόμματο, χωρίς ψηλούς γιακάδες και από υλικό ανάλογο της κοινωνικής θέσης, με μακριά μανίκια ή χωρίς μανίκια ανοικτό στο στήθος, σπαλέτο (περιστήθιο μαντίλι) στο στήθος μεγάλο χρωματιστό (αρχικά μεταξωτό ή και κεντητό, και αργότερα σταμπωτό), ζωνάρι, με διάφορα χρώματα αλλά συνήθως πορφυρό (μπλαβοζωναρού), που αργότερα αντικαθίσταται από σταμπωτό μαντίλι. Παπούτσια ήταν σκαρπίνια, με κάλτσες .
Σαπούνι
Το σαπούνι δεν είναι πολύ παλιά εφεύρεση. Οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν διάφορα μέσα κατά καιρούς για την καθαριότητά τους. Από τους αρχαίους χρόνους κάποιοι λαοί χρησιμοποιούσαν την αλισίβα, το νερό δηλαδή που έπαιρναν από τη βρασμένη στάχτη. Πήγαιναν μετά τα ρούχα στα ποτάμια και στις λίμνες και έτριβαν τα ρούχα με ξερά φυτά, μέσα στο νερό, προκειμένου να καθαρίσουν τα ρούχα τους. Το πιο συνηθισμένο μέσο καθαρισμού ήταν η ρίζα του «σαπουνόχορτου». Το σαπούνι για να κατασκευαστεί χρειάζεται κατ’ αρχάς το οξύ του: Είτε καυστικό κάλιο (Potassium Hydroxide), η γνωστή ποτάσα, κατάλληλη για την παρασκευή μαλακότερου σε υφή σαπουνιού, είτε καυστικό νάτριο (Sodium Hydroxide) και καυστική σόδα (NaOH –υδροξείδιο του νατρίου) για να παραχθεί σκληρό σαπούνι. Συνήθως χρησιμοποιούσαν μόνο ποτάσα. Δεύτερο βασικό συστατικό για την κατασκευή του είναι το λάδι. Τα παλιά τα χρόνια που δεν έβρισκες εύκολα λάδι, η τιμή του σαπουνιού ήταν πολύ ακριβή. Κόστιζε μιάμιση φορά πάνω από την τιμή του λαδιού. Γι’ αυτό και πολλοί χρησιμοποίησαν το λίπος που μάζευαν από τα ζώα και ιδίως τους χοίρους. Φυσικά, αυτό δεν καθάριζε τόσο καλά τα ρούχα γι αυτό δεν το προτιμούσαν. Συνήθως χρησιμοποιούσαν τηνμούργα, το ίζημα δηλαδή από σάκχαρα και πρωτεΐνες, που κατακάθεται στο ελαιόλαδο και μαζεύεται στον πάτο του πήλινου δοχείου. Την ποτάσα την προμηθεύονταν από τον μπακάλη, που την πούλαγε μέσα σε σιδερένια δοχεία. Μαζί με το λάδι, το έβραζαν και το ξεχώριζαν από τις ξένες προσμίξεις βάζοντάς το σε νταμιτζάνες. Εξάλλου, όσο πιο καθαρό το λάδι τόσο πιο άσπρο το σαπούνι. Η αναλογία, συνήθως, είναι: 5 κιλά λάδι, 5 κιλά νερό και ένα κιλό ποτάσα.
————————
Χρήσιμοι Σύνδεσμοι
Όλες οι Εκδηλώσεις στα Κύθηρα
Εισιτήρια Αεροπορικά και Ακτοπλοϊκά
Διαμονή στα Κύθηρα
Ο Καιρός στα Κύθηρα
English